Kripto para (Antik Yunancadan, gizlenmiş, şifreli), veya coin, bir değişim aracı olarak çalışmak üzere, işlemleri güvence altına almak için matematiğin bir dalı olan kriptografi kullanılarak tasarlanmış bir dijital unsurdur. Kripto paralar bir nevi dijital döviz, alternatif döviz ve sanal döviz’dir. Kripto varlıklar, merkezi elektronik para ve merkezi bankacılık sistemlerin aksine tümüyle merkeziyetsizlerdir. Her bir kripto para biriminin merkeziyetsizliği, umumi işlem veri tabanı olan dağıtık muhasebe defteri olarak işlev gören bir blok zincirinden (Blockchain) gelmektedir.
2009’da Satoshi Nakamoto tarafından oluşturulan Bitcoin, ilk merkeziyetsiz kripto paradır. O zamandan beri birçok farklı kripto para ortaya çıkmıştır. Bitcoin dışındaki kripto para birimlerine genel olarak altcoin denilir ki bu kısaltma alternatif ve coin yani madeni para’nın birleşimidir. Uzmanlar, kripto paraların toplam piyasa değerinin ileriki yıllarda 3–4 trilyon Amerikan dolarına kadar çıkabileceğini tahmin etmekte.
Bir kripto paranın şu 6 özelliği olması beklenir:
- Merkeziyetsizlik,
- İşlem ve sahip kayıtları,
- Yeni arz oluşturma kuralları,
- Sahipliğinin kriptografik tekniklerle sadece sahibince ispat edilebilmesi,
- Paranın sadece sahibinin emriyle el değiştirebilmesi,
- Aynı anda aynı kripto para için birden fazla işlem yapılırsa sadece birinin yerine getirilmesi.
Biraz daha genelleyerek açarsak:
- Kripto para temelde bir elektronik paradır ve onun genel özelliklerini aynen taşır:
- Değerli olduğuna inanıldığı için, ve taklit edilemediği, kayıtlı olduğu, kayıtlarının yani muhasebe defterlerinin güvenliğinin, kırılması neredeyse imkansız şifrelerle, yani kripto tekniklerle sağlandığı, parayı basan kurumun keyfi uygulamalarla ya da kazayla değerini düşürme ihtimali az olduğu için değerlidir.
- Elektronik paraya şu sebeplerden sanal parada denir.
- Elektronik para eritildiklerinde pek değer kaybetmeyen altın ve gümüş paralar gibi değerini gram olarak içinde taşımaz, bir yerlerde altın karşılığı olan bir belge de değildir.
- Elektronik para özelliklerinin taklidi zor olan ve detayları herkesçe bilinen fiziki bir nesne de değildir.
- Elektronik para devlet veya kanun gözünde genel geçerliliği olan bir değişim aracı da değildir (devlet sadece kendi bastığı ulusal parayı öngörür), bu yüzden sadece belli gruplar içinde kullanılabilir, orada da olsa olsa ticari bir anlaşma ya da senet benzeri hukuki yaklaşım söz konusu olabilir.
- Kripto para aynı zamanda bir ağ (network) parasıdır ki özellikle internetgibi bir bilgisayar ağı üzerinden elektronik ortamda sayısal (dijital) olarak saklanır, havale edilebilir ve kullanılır.[11]
- Bazı kripto paralar (banka kartı gibi), tıpkı geleneksel parada olduğu gibi, parayı “basan” kurumun kayıtları ve garantisi ile ayakta dururlar. Bunlar için merkeziterimi kullanılır ve hâkimiyet de muhasebe defterlerini tutan o merkezin elindedir.
- Başka bazı kripto paralar (bitcoingibi) muhasebe defterlerinin fazladan kopyaları birçok yerde tutulduğu ve bunlar her biri başka mercilerce kendi şifreleriyle kilitlenip devamlı ve eş zamanlı güncellendiği için belli bir merkezden bağımsız bir güven ve garanti söz konusudur. Bunlar için merkezsiz ya da dağınık terimi kullanılır ve hakimiyet bütün bu muhasebe defterlerini tutanlar birlikte karar verebildiği kadar onların elindedir yoksa devlet dahil kimsenin elinde değildir.
- Merkezsiz kripto parayı kim basar, ilk kim faydalanır? Genellikle para önceden belli bir programa göre azar azar otomatik olarak basılır ve merkezsiz işlemleri, şifre hesaplarını yapan, ve muhasebe defterlerini diğer kopyalarıyla uyumlu tutanlara ispatlanmış emekkarşılığı olarak verilir. Söz konusu emek zor bir hesabın cevabı olabilir; Bu zorluk “bana ver! bana ver!” şeklinde hizmet tıkayıcı hadsizlikleri önlemek amaçlıdır. Çok elektrik israfına sebep olduğu için eleştirilir. Bu yüzden ispatlanmış emek yerine ispatlanmış hak usulüyle üretilen kripto para çeşitleri de çıkartılmıştır.
- Kripto para dijital cüzdanlardasaklanır. Aslında saklanan şey, paranın kayıtlardaki sahibinin sadece kendisinin bileceği, akılda tutulmaya uygun olmayan şifrelerdir. Bu cüzdanlar saklama hizmeti veren internet sitelerinde veya o sitelere güvenemeyenler için kağıtla yazılı olarak, veya başka bir maddede yazılı olarak, hatta giderek donanım cüzdan yani sırların hiç makine dışına çıkması gerekmeyen cebe sığacak kadar küçük tek amaçlı bilgisayar şeklinde elektronik olarak da gerçekleştirilebilirler. 2013 yılında dünyada bir milyon gibi, 2017 de ise 6 milyon gibi, çoğu bitcoin amaçlı elektronik donanım cüzdan kullanıcısı vardı
- Anlık işlem ve sınırsız (sınırlar ötesi) mülkiyet devri (havale) sağlar.
- Bazı kripto paralar bazı topluluklarda kullanılacak şekilde kısıtlı olarak geliştirilmiş olabilir, mesela bir çevrimiçi oyunda veya sosyal ağda.
